کارشناسان معتقدند ایران با عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا شرایط مناسب جدیدی را فراروی خود خواهد دید که توسعه تولید و صادرات در حوزه های معدنی، صنعتی، انرژی و گردشگری از جمله بخش های مهم تأثیرپذیر از این موضوع نحسوب می شوند. هدف اصلی اتحادیه کشورهای اوراسیا حذف تدریجی قوانین گمرکی داخلی، قرار دادن تعرفه خارجی مشترک در میان کشورهای عضو و هماهنگ‌سازی روندهای گمرکی آن‌هاست. در چارچوب این اتحادیه، اعضای آن موافقت خود را با تردد آزاد کالا، سرمایه، نیروی کار و خدمات در مرزهای اوراسیا اعلام کرده‌اند. اعضای اوراسیا همچنین اعلام کرده‌اند که سیاست مشترکی درزمینه انرژی، صنعت، کشاورزی و وسایل نقلیه خواهند داشت.

 ایران به جهت قرار گرفتن در بهترین موقعیت ترانزیتی بین دو دریای خزر در شمال و خلیج فارس در جنوب همچنین مسیر شرق به غرب موقعیت ویژه ای دارد که می‏تواند مسیری مناسب برای ترانزیت کالاهای کشورهای عضو این اتحادیه باشد از این منظر مسیر ترانزیتی موقعیت ویژه ای برای ایران ایجاد خواهد کرد. بازارهای این اتحادیه همچنان بازاری مناسب برای محصولات ایران به شمار می‏روند. در اوایل اردیبهشت ماه سال جاری محمدرضا نعمت‌زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد که ایران درصدد است علاوه بر کشور روسیه، با کشورهای اوراسیا نظیر قزاقستان و بلاروس نیز تجارت ترجیحی برقرار کند سوال اصلی آن است که برقراری این تجارت ترجیحی برای کدامیک از طرفین سودمندتر است؟

به گزارش اگزیم نیوز مجموع مساحت کشورهای اتحادیه مزبور بیش از 20 میلیون کیلومترمربع، جمعیت آن‌ها بیش از 180 میلیون نفر است. عضویت در این اتحادیه به لحاظ مسیر ترانزیتی (حمل و نقل)، موقعیت ویژه‌ای برای ایران ایجاد خواهد کرد. بازارهای این اتحادیه همچنان بازاری مناسب برای محصولات ایران به شمار می‏رود. 

در این بین پایگاه خبری آذرنیوز اعلام کرد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیایی موافقتنامه ایجاد یک منطقه تجارت آزاد را نهایی کرده اند. ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیایی 18 ماه بر سر ایجاد یک منطقه تجارت آزاد مذاکره کرده اند که در طی آن محمود واعظی وزیر ارتباطات ایران و وزیر تجارت کمیسیون اقتصادی اوراسیایی ابعاد مختلف این موافقتنامه را مورد بررسی قرار داده اند.

اتحادیه اقتصادی اوراسیایی یک اتحادیه اقتصادی متشکل ازدولت های منطقه شمال اوراسیاست. این اتحادیه امکان انتقال آزاد کالا، خدمات، سرمایه و نیروی کار در درون کشورهای عضو را فراهم می سازد.

کشورهای ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و روسیه از اعضای فعلی این اتحادیه هستند. میزان کل تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو این اتحادیه به 2.2 تریلیون دلار می رسد و رقم محصولات صنعتی این کشورها نیز 3.1 تریلیون دلار است. اتحادیه اقتصادی اوراسیایی 877 میلیارد دلار با کشورهای غیر عضو مبادلات تجاری دارد که 7.3 درصد کل صادرات و 3.2 درصد کل واردات جهان را تشکیل می دهد.

فرهاد پرند، کارشناس ارشد اقتصادی اوراسیا و عضو شورای علمی موسسه ایراس معتقد است در صورتی تجارت ترجیحی میان ایران و کشورهای عضو این اتحادیه می تواند برای ایران سودمند باشد که کالاهای ایرانی در این بازارها توانایی رقابت با کالاهای رقبا یعنی چین و ترکیه را داشته باشد.

پرند در خصوص آینده روابط تجاری ایران با اعضای این اتحادیه به اگزیم نیوز گفت: با توجه به اینکه تحقیقات علمی در خصوص حجم روابط تجاری ، روابط اقتصادی همچنین سرمایه گذاری این کشورها در ایران و برعکس با این اتحادیه انجام نشده است نمی توان پاسخ دقیقی به این پرسش داد.

وی ادامه داد: همگرایی های اقتصادی چند مرحله دارد در ابتدا مناطق آزاد تجاری ایجاد شده و در مرحله بعد موافقت نامه های تجارت ترجیحی میان کشورها بسته خواهد شد. روابط تجاری ایران با اتحادیه اوراسیا در مرحله تجارت ترجیحی بوده و ایران قصد عضویت در این اتحادیه را ندارد. باید گفت تجارت ترجیحی تیغی دولبه است به این معنی که اگر صادرات ما به کشورها زیاد باشد، تراز تجاری به نفع ما خواهد شد اما اگر ایران توانایی جذب مشتری در این بازار را نداشته باشد شاهد سیل واردات کالاها خواهیم بود و تراز تجاری ما به شدت منفی خواهد شد. بنابراین با وجود فرصت های موجود این بازار 170 میلیونی می تواند تهدیدی برای ایران بشمار آید.

پرند در ادامه با طرح این سوال که آیا کشور ما در حال حاضر از توان و ظرفیت کافی برای تولید و صادرات رقابتی به این کشورها برخوردار است یا نه، گفت: ایران در صورتی می تواند سهمی از این بازار 170 میلیون نفری اوراسیا را داشته باشد که صنایع تولیدی ما توان رقابتی داشته و بتوانند کالاهایی با کیفیت مطلوب و قیمت تمام شده پایین تولید و صادر کنند در غیر اینصورت برقراری تجارت ترجیحی برای ایران تهدیدی بشمار خواهد آمد.

این کارشناس ارشد اقتصادی اوراسیا افزود: ایران با دسترسی به آب های خلیج فارس و دریای خزر می تواند از این فرصت ترانزیتی مناسب سود ببرد چرا که کشورهای عضو این اتحادیه همگی محصور در خشکی می باشند بنابراین اجرای موافقت نامه ای مبنی بر آنکه کشورهای فوق در مسیر صادرات کالاهایشان از ترانزیت ایران استفاده کنند ظرفیت اقتصادی خوبی برای ایران ایجاد خواهد کرد. اما از منظر تکنولوژی اتحادیه اوراسیا در حد اتحادیه اروپا نیست که بخواهیم با عضویت در آن از تکنولوژی آن ها استفاده کنیم بنابراین از نظر تکنولوژی این کشورها فرصتی برای ایران بشمار نمی آیند.

پرند با اشاره به اینکه این بازار  مصرف گرا بوده و از این منظر فرصتی برای صادرات کالاهای ایرانی بشمار می آیند، گفت: اگر تولید ما صادراتی شود، مشکلاتی همچون تحریم ها، نقل و انتقالات بانکی، استانداردهای گمرکی و رقابت پذیری کالاهای ایرانی رفع شود می توان به آینده این رابطه تجاری امیدوار بود در غیراینصورت نه تنها تراز تجاری ما منفی خواهد شد که به صنایع داخلی نیز آسیب خواهد رسید. وی افزود: ما رقبای قوی در بازار اورسیا مثل چین، آمریکا، ترکیه و کره جنوبی داریم بنابراین اگر نتوانیم کیفیت و کمیت تولید صادراتی خود را ارتقا دهیم نه تنها در رقابت با کشورهای مذکور شکست خورده که بازارهای هدف خود را نیز از دست خواهیم داد. باید توجه کنیم که در بحث کاهش تعرفه ها اگر ما از آن ها آماده تر نباشیم سودی نیز نخواهیم برد.

وی در پایان افزود: به نظر من سود و زیان برقراری تعرفه های ترجیحی با اوراسیا قابل پیش بینی نبوده و نیازمند برنامه ریزی های بلندمدت دولت است.  یک راهکار می تواند ورود تکنولوژی از اروپا و صادرات مجدد کالاها باشد که تمامی این ها نیز به بررسی های جدی نیازمند است.

بنابراین باید گفت قبل از ورود به هر بازاری نیازمند تحقیقات گسترده و جدی ای و مهمتر از آن بهبود کیفیت و کمیت کالاهای صادراتی مطابق با نیاز آن بازارها هستیم و نباید صرف رکود داخلی و مازاد تولید به فکر صادرات بیافتیم چرا که در اینصورت نه تنها مشکلات داخلی حل نشده که ممکن است بر این مشکلات افزوده تر نیز شود.